Stichting Wijnhuisfonds
Oude Bornhof te Zutphen
Op 27 januari 1920 sloegen de vlammen uit de koepel van de Zutphense Wijnhuistoren. De toren werd onthoofd, het carillon ging grotendeels verloren en het onderliggende Wijnhuis en het museum raakten zwaar beschadigd. De Zutphense bevolking was eensgezind: de Wijnhuistoren moest worden herbouwd. Mede dankzij een inzamelingsactie is dit destijds gelukt. De belangstelling voor het erfgoed in de stad Zutphen was in die tijd al groot.
In 1926 stelde de gemeente Zutphen een verordening vast ter bescherming van de monumenten in haar stad, waarmee het werd verboden om zonder toestemming de op een bijbehorende lijst vermelde monumenten te wijzigen. Slechts een handvol andere gemeenten waren voorgegaan. Daarnaast richtte de gemeente op 13 juni 1927 een stichting op ten behoeve van de restauratie en het onderhoud van die monumenten. Het Wijnhuisfonds is daarmee één van de oudste stadsherstelstichtingen van ons land. Sindsdien verwerft, restaureert en onderhoudt de stichting het culturele erfgoed van Zutphen.
​
De doelstelling is sinds 1927 vrijwel onveranderd: ‘de bevordering van het in stand houden van het cultureel erfgoed in de gemeente Zutphen’. Dat doet het Wijnhuisfonds door het geven van raad; het verstrekken van bijdragen voor onderhoud, herstel of wijziging van monumentale en historisch belangrijke bouwwerken in de gemeente Zutphen; en het verwerven van dergelijke panden. In de praktijk betekent dit dat het verwerven en restaureren van verwaarloosde panden de kernactiviteit van het Wijnhuisfonds is; verder het in stand houden en verhuren van monumentale woningen en bedrijfsruimten; het zorgen voor een levendige en aantrekkelijke binnenstad en het vergroten van betrokkenheid bij het cultureel erfgoed van inwoners en bezoekers.
​
Het fonds is nu eigenaar van 29 rijksmonumenten en zestien gemeentelijke monumenten in de binnenstad van Zutphen en verhuurt 88 woningen, vijftien bedrijfspanden en acht parkeerplaatsen. Er is één hofje in beheer, het Oude Bornhof. Kort voor 1320 kocht de Zutphense geestelijke Borro een halve hectare grond met een huis tussen de Zaadmarkt, de latere Bornhovestraat en de Schupstoel. De geschiedenis van het Bornhof (Borro’s hof) begint met de stichtingsakte van 1320. Toen stelde Borro een testament op, waarin hij zijn huis en de hof vermaakte aan de armen en behoeftigen. Daarnaast liet hij opnemen dat het beheer werd opgedragen aan het stadsbestuur en dat het nooit mocht worden verkocht. Door deze bepaling behield het terrein steeds dezelfde bestemming en bleef het eeuwen onbebouwd.
​
Na Borro’s overlijden gaf het huis onder toezicht van een ‘provisor’ oftewel bestuurder eeuwenlang voedsel, kleding, geld en onderdak aan arme Zutphenaren. In 1611 werd het Bornhof een Oude Mannen en Vrouwenhuis en werd het terrein bebouwd met kleine woningen. Die werden rond 1880 weer afgebroken om plaats te maken voor nu nog steeds beeldbepalende nieuwbouw: enkele gebouwvleugels van twee verdiepingen met daarboven een grote doorlopende zolder en een lange, ononderbroken gevel met gelijkvormige ramen met roedeverdeling. Huize Borro met de naastgelegen gebouwen en andere gebouwen met een verdieping bleven behouden en zijn geheel of gedeeltelijk verbouwd.
​
Het geheel van huis en hof heet sinds 1962 het Oude Bornhof, omdat de bewoners van het Oude Mannen en Vrouwenhuis toen hun nieuwe behuizing betrokken en de naam Bornhof meenamen. Van 1962 tot 1969 bood het oude hof onderdak aan Indische Nederlanders en Molukkers. Daarna stond het leeg, met uitzondering van de voormalige ziekenzaal waar een beeldend kunstenaar zijn atelier vestigde.
​
Een voorstel tot afbraak leidde tot protest onder de bevolking en in 1975 werd het complex gekocht door Stadherstel Zutphen, die het complex liet verbouwen tot 47 moderne appartementen. Uitgangspunt hierbij was meer licht en lucht te creëren om een beter woonklimaat te realiseren. De noordwestvleugel bestond uit vijf blokjes van drie woningen. Ieder blokje kreeg een eigen opgang met nieuwe toegangsdeuren in de stijl van de bestaande deuren. De voorgevels werden voorzien van twee erkerkozijnen met een timpaan en rijk versierde dakkapellen. De achtergevels zijn opnieuw ingedeeld met Franse balkons of inpandige dakterrassen. De woningen op de begane grond kregen een opgehoogde vloer en een tuintje.
​
De zuidwestvleugel bevat acht woningen. De bestaande bouw tussen deze vleugel en Zaadmarkt 103 is gesloopt om plaats te maken voor een lage vleugel met bergingen. Ook hier is de achtergevel opnieuw ingedeeld met Franse balkons of inpandige dakterrassen. Op het leeggemaakte achterterrein kwamen tuinen en enkele parkeerplaatsen.
​
In het hoofdgebouw werden vijf woningen gerealiseerd rondom een nieuw trappenhuis, waaronder een grote woning met dakterras onder de kap. In de kleine noordvleugel en de vleugels links en rechts van Huize Borro kwamen in totaal dertien woningen. De geveldetaillering is hier eenvoudiger uitgevoerd. Er zijn nog wel dakterrassen aangebracht, maar bij de dakkapellen ontbreken versierde lijsten. Het binnenterrein is tot slot opnieuw ingericht, waarbij ook de poort uit 1723 aan de Zaadmarkt is gerestaureerd.
​
Het oorspronkelijke huis van Borro was waarschijnlijk betrekkelijk eenvoudig, maar in ongeveer 1340 liet Borro op dezelfde plaats een groot bakstenen huis bouwen met twee verdiepingen, een kelder en een hoog dak met een grondoppervlak van ongeveer 100 vierkante meter. Dit huis, zoals we het nu nog steeds kennen, is een prachtig voorbeeld van 14de-eeuwse bouwkunst. Vooral het hoge dak is bijzonder: een sporenkap met een makelaarsspant, waarop nooit dakbeschot is aangebracht. Net als in de 14de eeuw kan men van binnenuit de lucht tussen de kieren van de dakpannen zien. De topgevel is afgedekt door ezelsruggen en voorzien van een pleisterlaag. De twee tongewelfde kelders onder het huis zijn betrekkelijk laag en vervulden waarschijnlijk geen essentiële functie.
​
Huize Borro en de naastgelegen panden zijn tijdens de 19de-eeuwse vernieuwing van het Bornhof verbouwd en gerestaureerd. Na de restauratie is in de voorgevel een klok geplaatst met daarboven de tekst: ‘Waakt dan want gij en weet niet in welke ure uwe Heere komen zal’. In 1978 is Huize Borro opnieuw grondig gerestaureerd en verbouwd, waarbij de oude ingang en daklijsten zijn hersteld en de gevel geel gepleisterd is. Inwendig is de indeling gewijzigd met een paar grote ruimten en een keuken op de begane grond, een recreatiezaal op de eerste verdieping en een entree met lift en kantoortjes in de linkeraanbouw. De klok in de gevel is in 1981 weer lopend gemaakt. Momenteel staat het pand leeg en wordt het tijdelijk verhuurd voor events.
