Stichting Eendracht-Anslo
Veel hofjes hebben wel de functie, maar niet de vorm, een feit dat altijd weer voor verwarring zorgt bij het grote publiek. De geschiedenis van de nieuwste deelnemer aan het Hofjesberaad, Stichting Eendracht-Anslo te Amsterdam is daar een goed voorbeeld van. De stichting gaat terug op een tweetal hofjes, het Anslo’s hofje dat omstreeks 1616 werd opgericht en gebouwd in de Eerste Egelantiersdwarsstraat, en de stichting de Eendracht die in de 18de eeuw werd opgericht en maar liefst twee hofjes in beheer had, hofje de Nooteboome Uytkijk en de Eendracht zelf. Waar het Anslohofje een echt hofje was, waren de hofjes van de Eendracht altijd ondergebracht in een gebouw. De oude gebouwen werden verkocht of moesten plaats maken voor nieuwbouw. Het huidige gebouw van de stichting is een flatgebouw, gevestigd op Overtoom 295, en omvat dertig wooneenheden.
Het Anslohofje werd gesticht door de doopsgezinde koopman Claes Claesz Anslo (c. 1555-1632) en zijn vrouw Giert Jansdr († 1638). Zij bezaten in de toen nog nieuwe Jordaan een tuin met enkele huisjes waarin ze arme mensen gratis lieten wonen. In 1616 legden zij vast dat het altijd zo moest blijven. Twee panden aan de straat werden verhuurd, waaruit de armenhuisjes moesten worden onderhouden. Het Anslohofje werd eeuwen lang door de familie bestuurd, waarvan sommige bestuurders het hofje zeer toegedaan waren. Op den duur had de stichting onvoldoende vermogen en stonden de huisjes leeg. Na het overlijden van de laatste regent werd in 1965 een nieuw stichtingsbestuur in het leven geroepen door de rechter, met nakomelingen van Anslo.
Terwijl de Jordaan nog op de nominatie stond om te worden gesloopt, werd samenwerking gezocht met de architect en heemschutter Geurt Brinkgreve (1917-2005) van de stichting Diogenes. Besloten werd Anslo’s Hofje te restaureren en in een nieuwe stichting onder te brengen, de stichting Claes Claesz Hofje, zo genoemd om de herinnering aan de stichter levend te houden. Het oude hofje had monumentale maar te kleine kamers. Besloten werd het na restauratie te laten bewonen door kunstacademie- en conservatoriumstudenten. De besturen van Anslo en Diogenes nemen nog steeds elk voor de helft deel in de stichting Claes Claesz, die rond Anslo’s Hofje historiserende nieuwbouw heeft gerealiseerd. Sinds de jaren 1968-1973 wordt ook daarin huisvesting geboden aan studenten en enkele bejaarden. Boven de voormalige ingang prijkt nog altijd het wapenschild van Claes Claesz Anslo.
Stichting de Nooteboome Uytkijk was het werk van de Nederduits Gereformeerde koopman Jan van Mekeren (1718-1791) en zijn tweede vrouw, Johanna Margaretha Okhuysen († 1776), weduwe van een predikant. Zij bepaalden in 1774 dat in een pakhuis op de hoek van de Lijnbaansgracht en de Spiegelgracht genaamd de Noteboom Uytkijk, sinds 1722 in handen van de familie Van Mekeren, na hun beider dood onderdak moest worden geboden aan negen vrouwen. Uit de tamelijk omslachtige naam ‘Geslacht steun door God’s Zeegen, van Jan van Mekeren en Johanna Margaretha Okhuijsen’ blijkt dat arme verwanten voorrang genoten.
De echtgenoten waren beiden armenzorgbestuurders, Johanna Margaretha als diacones en Jan als regent van het Dolhuis. Na de dood van zijn vrouw hertrouwde Jan van Mekeren in 1777 met Johanna Bontekoning (1721-1789), een andere diacones en eveneens predikantenweduwe. Bij haar overlijden liet ze 30.000 gulden na voor de bouw van een Bestedelingenhuis aan de Nieuwe Herengracht, waar door de diaconie verzorgde mensen konden worden ondergebracht. Jan legde er de eerste steen voor.
Jan van Mekeren had bij geen van zijn drie echtgenotes kinderen gekregen en kon zich veroorloven – hij liet een half miljoen gulden na – om nog een hofje te stichten. Hij vestigde dat in een in 1780 door hem aangekocht voormalig buitenhuis aan de Overtoom, genaamd de Eendracht. Hij wilde dat het zou heten ‘Geslagt Steun en verdere Liefde Oeffening door Gods Zeegen van Jan van Mekeren’, maar de omslachtige naam sloeg niet aan en het kwam als gesticht De Eendracht bekend te staan. Het bood ten slotte woonruimte aan vijftien arme vrouwen. Ook hier gingen de verwanten van Jan van Mekeren voor op andere armen.
Hoewel opgezet als twee verschillende stichtingen bestond vanaf 1799 het bestuur van zowel de Nooteboome Uytkijk als de Eendracht uit dezelfde personen. Op den duur voldeden de gebouwen niet meer voor het doel. De Nooteboome Uytkijk werd in de jaren zestig verkocht en verbouwd. Het is nu een winkelpand. Ook de Eendracht voldeed toen niet meer en zou bovendien moeten worden afgebroken vanwege de bouw van het nieuwe Diaconessenziekenhuis. Intussen besloot het nieuwe bestuur van Anslo om met het overgebleven vermogen samen te gaan werken met de Eendracht en de Stichting Henriëtte Hofje. De Eendracht had op dat moment al besloten om een nieuwe flat te bouwen. Zij schakelden de bekende architect Cornelis Wegener Sleeswijk (1909-1991) in om zuidelijk van het terrein van De Eendracht een nieuwe flat te bouwen met 42 eenkamerwoningen die zouden worden gebruikt door diaconessen, zoals de verpleegsters van het ziekenhuis werden genoemd. Dertig jaar later waren er minder diaconessen en minder gegadigden voor de flatwoningen, die te klein werden gevonden. Het Henriëttehofje besloot de samenwerking te beëindigen, waarna Eendracht en Anslo elk voor de helft verder gingen. Met hulp van huismeester Marten Hoogenhout renoveerden zij begin 21ste eeuw het gebouw, waarbij de meeste ‘cellen’ werden samengevoegd tot tweekamerwoningen. Nu zijn er 24 tweekamerwoningen en 6 éénkamerwoningen. De laatste zijn bestemd voor jongeren die hand en spandiensten verrichten. Er wonen vooral mensen van boven de 55. Het is al tientallen jaren niet meer gebruikelijk om godsdienstige eisen te stellen aan bewoners.
