Fontainehofje
Als je het niet weet, rijd je er zo aan voorbij. Toch is het een opvallende gevel in de Valeriusstraat: tussen de hoge woonhuizen een laag woonblok in Oudhollandse stijl met aan weerskanten een trapgevel.
Historie
Een gevelsteen boven de voordeur geeft aan wat het is: het Fontainehofje, in 1754 gesticht door Petronella Calkoen. Uiteraard bevond het hofje zich in eerste instantie niet op deze plek, want de buurt achter het Concertgebouw kwam pas rondom 1900 in ontwikkeling. Het stond eerst op de Keizersgracht. De stichteres, Petronella Calkoen was telg uit een rijk en aanzienlijk Amsterdams geslacht en woonde in een van de mooiste huizen van Amsterdam, Herengracht 497. In haar testament van 1753, een paar maanden voor haar dood, bepaalde zij dat op de Keizersgracht dichtbij de Brouwersgracht, een hofje zou moeten komen. Al in 1745 had ze daar, op het goedkopere deel van de grachten, een pand aangekocht. Op het perceel erachter kwamen 8 huizen, twee achteraan in de tuin en 6 aan de zijkant, zo groot waren de tuinen achter de grachtenhuizen! In elk huis was plaats voor 2 woningen, een boven- en een benedenwoning. Petronella Calkoen noemde het hofje naar Mr. Joan Fontaine - haar overleden echtgenoot – Fontainehofje. De weduwe Calkoen was een bekende persoonlijkheid in Amsterdam. Befaamd waren haar middeltjes tegen allerlei kwalen, haar huishoudtips en haar kookrecepten. In de familie werd generatieslang haar receptenboek bewaard; het is nu zoek. Oorspronkelijk waren de woningen in het Fontainehofje bestemd voor het bejaarde (vrouwelijke) personeel van Petronella Calkoen, maar op den duur konden ook andere oudere vrouwen er een plaats krijgen, mits van protestantse huize.
Modernisering
Aan het begin van de 20ste eeuw was het Fontainehofje dringend aan modernisering toe. De regenten besloten de Keizersgracht te verlaten en in de nieuwe stadsuitleg achter het Concertgebouw een modern hofje te bouwen. Het hofje en twee huizen aan de Keizersgracht werden afgebroken en op de plaats ervan verrees in 1913 een katholiek verpleeghuis (inmiddels in 1977 alweer afgebroken en vervangen door nieuwbouw). In de Valeriusstraat in Zuid ontwierp het architectenbureau Van Gendt (bekend van onder andere de winkelgalerij in de Raadhuisstraat) voor het Fontainehofje een complex van een regentenwoning en 3 huizen met 12 woningen, die geheel voldeden aan de eisen van die tijd. Niet meer een hofje aan een binnenplaats, zo groot waren de percelen aan de Valeriusstraat niet, maar huizen met uitzicht op de straat en toegankelijk via een poort met daarachter een ruime hal. De oude gevelsteen en de pomp met de wapens van het echtpaar Fontaine-Calkoen verhuisden mee vanaf de Keizersgracht. De pomp siert nu de gemeenschappelijke tuin. Het hofje werd in 1913 betrokken. Veel is er bij het oude gebleven in het Fontainehofje. Nog steeds zijn de regenten afkomstig uit de familie Calkoen, nog steeds is de beheerster een vrouwelijk lid van die familie. En nog steeds zijn de bewoonsters alleenstaande oudere vrouwen, die een milde huur goed kunnen gebruiken. Uiteraard zijn het gratis wonen en het uitdelen van turf, aardappelen en bier, vroeger zo kenmerkend voor hofjes, afgeschaft. Ook de eis dat een toekomstige bewoonster Nederlands Hervormd moet zijn is komen te vervallen evenals de wekelijkse bijbellezing op zondag en de regel dat iedereen om 10 uur binnen moet zijn.
Verbouwing
In de jaren zestig zijn de huisjes verbouwd, de één-kamer woningen werden woningen met twee kamers met aparte keuken, douche en verwarming en in 2001 is er opnieuw gerenoveerd. Uiteraard zijn de woningen nog steeds klein, maar wel veel comfortabeler dan voorheen. In het regentenhuis woont de beheerster – officieel directrice genaamd – met haar gezin. Daar bevindt zich ook de regentenkamer met de portretten van de stichteres en haar man, ingericht met 18de-eeuws meubilair. Bij wonen in een hofje hoort gemeenschapsgevoel en dat hebben de bewoners van het Fontainehofje volop: boodschappen doen voor iemand die ziek is, samen Oud en Nieuw vieren. Maar binnen zekere grenzen, want ook privacy is belangrijk. In 2004 vierde het hofje zijn 250-jarig bestaan met een feest, een open dag en de uitgave van een bundel met recepten van de bewoners, geheel in de geest van stichteres Petronella Calkoen. In de tuin bloeit ieder jaar een gele roos: de Petronella-roos.
Fontainehofje
Valeriusstraat 198, Amsterdam (oorspronkelijk gevestigd op Keizersgracht 47-63).
Deze tekst werd geschreven door Annemarie Vels Heijn voor het boek “de Hofjes van Amsterdam ‘Door menschlievendheid gedreven’’. Uitgegeven t.g.v. het 200-jarig bestaan van het Hofje van Brienen. (2005)
