LANDELIJK HOFJESBERAAD

Eigen Brood Bovenal is één van de uit de 19de eeuw stammende historische woningstichtingen die de laatste jaren de weg weten te vinden naar het Landelijk Hofjesberaad, niet in de laatste plaats omdat hun oudste woningbestanden qua opzet vaak veel weg hebben van het hofje. Dat geldt ook voor het Leeuwardense Eigen Brood Bovenal, een kleine woningstichting met ongeveer 150 woningen die teruggaat tot het jaar 1854, toen een aantal diakenen van de Nederlands Hervormde gemeente het plan opvatte om in Leeuwarden goedkope maar goede woningen te gaan bouwen voor de arbeidersstand. Er was toentertijd veel behoefte aan, en weinig aanbod van, goede woningen, zodat veel arbeidersgezinnen in buitengewoon ongezonde omstandigheden leefden.  

Overal in Nederland werd in deze tijd nagedacht over het probleem van een slechte woningvoorraad. Men zag algemeen in dat vervelende woonomstandigheden de arbeiders de kroeg in en hun gezinnen de straat op dreven, en dat goede woningen bij zouden dragen aan een gelukkiger en welvarender arbeidersklasse. Overal in den lande verschenen woningbouwverenigingen, bestaande uit welvarende aandeelhouders die niet zozeer liefdadigheid wilde bedrijven als wel sociaal voelend waren: men wilde goede arbeiderswoningen bouwen, maar wel op een economisch stevige grondslag. Zo ook in Leeuwarden: de woningen waren niet bestemd voor bedeelden, de armen voor wie de diaconie al zorgde, maar voor arbeiders die in staat waren in hun levensonderhoud te voorzien en voor hun gezin te zorgen. Vandaar ook de verenigingsnaam: Eigen Brood Bovenal.

Het had wat voeten in de aarde voordat de vereniging van start kon gaan, want men ging niet over één nacht ijs. Men won eerst omstandig inlichtingen in, bijvoorbeeld in Groningen waar de plaatselijke diakenen al rond 1843 een honderdtal arbeiderswoningen had laten bouwen. In 1858 werd de vereniging echt opgericht: de aandeelhouders legden geld in om land aan te kopen en de eerste woningen te bouwen. Het zou een vereniging met aandeelhouders blijven tot het einde van de jaren zeventig van de 20ste eeuw. In 1862 kon er eindelijk goed land worden aangekocht en werden de eerste 24 woningen gebouwd. Daar kwamen nog 24 bij in 1870 en 16 in 1888; die worden tezamen Oud Eigen Brood genoemd. In 1904 volgde ten slotte nog de grootste uitbreiding, met 60 woningen, het zogenaamde Nieuw Eigen Brood.

Het bleef altijd een kleine woningstichting, in overeenstemming met de beperkte middelen en de adviezen destijds van oude-Leeuwardenaar en filantroop Willem Hendrik Suringar (1790-1872) – eveneens één van de aandeelhouders van het eerste uur – die ried klein te beginnen. In de loop der jaren speelde vooral bestuurslid en voorzitter Willem Spengler (1839-1911) een grote rol. Hij was directeur van de Leeuwarder Courant en maakte zowel in 1870 als in 1888 de bouw financieel mogelijk. Verdere uitbreidingsplannen bleven ook beperkt omdat er in de tweede helft veel woningbouwverenigingen bij kwamen. Eigen Brood Bovenal concentreerde zich na 1904 verder op beheer van het woningbezit.

Het bestuur behoorde tot de bovenlaag van de Leeuwardense bevolking, en werd gaandeweg steeds zelfstandiger ten opzichte van de diaconie waar het uit voort kwam. Veel aandelen vererfden binnen de familie en dus was ook het bestuur vaak een familiezaak. Zo zaten er jarenlang nakomelingen van Spengler in het bestuur. Op den duur was men niet meer uitsluitend Nederlands Hervormd. Ook bij de keuze van de bewoners gingen andere overwegingen een rol spelen: in de eerste helft van de 20ste eeuw vulden de bestuursleden opengevallen plaatsen soms met hun eigen werknemers op. Na de Tweede Wereldoorlog kwam de nadruk te leggen op ouderenhuisvesting, totdat de bewoners zelf zeiden toch ook graag jongeren in hun midden te hebben. Regelmatig waren er in deze tijd renovaties nodig.

Sinds de late jaren zeventig is Eigen Brood Bovenal een stichting. Men werkt samen met andere woningstichtingen maar gaat nog zelf over de bewonerskeuze, waarbij ook de sinds 1976 bestaande bewonersvereniging een rol speelt. De woningen behoren nog altijd tot de goedkoopste van Leeuwarden.

 

Eigen Brood Bovenal

Hoeksterplein, Oldegalileen

Eigen Brood Bovenal,
Lekkemerstraat, W. Sprengerstraat

Leeuwarden